جلساتهفتگی تفکر و مطالعه؛ راهکارعملی برای رشد پایگاه اجتماعی نیروهای مذهبی
جلساتهفتگی تفکر و مطالعه؛ راهکارعملی برای رشد پایگاه اجتماعی نیروهای مذهبی
آیت الله محمد تقی مصباح یزدی رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در گفتگویی دیدگاه های خود را درباره مولفه های جامعه اسلامی و راه کارهایی برای حرکت در جهت تشکیل چنین جامعه ای بیان مطرح کردند.
مشروح این گفتگو که در شهریور ماه 92 انجام شده است به این شرح است:
با توجه به لزوم هدف قرار دادن تشکیل یک جامعه اسلامی، از نظر حضرتعالی برای تحقق یک جامعه اسلامی، باید به چه مولفه‌های توجه داشت؟
فکر تشکیل یک جامعه اسلامی ایده‌آل ــ‌و به اصطلاح علوم سیاسی، مدینه فاضله‌ــ فکر مبارکی است و هدف انبیاء و اولیاء و مصلحان عالم همیشه همین بوده است، اما می‌دانیم که این فکر هیچ وقت به طور کامل تحقق پیدا نکرده است، و در غالب اوقات با شکست‌های کلی مواجه شده است؛ از کشتن انبیاء و تبعید و زندان کردنشان تا به‌شهادت‌رساندن سیدالشهداء علیه‌السلام، و بعد از آن هم تا زمان غیبت، همواره حکومت‌های جور حاکم بوده‌اند. سؤالی که اینجا مطرح است آن است که آیا چنین فکری غلط است و نباید انتظار چنان جامعه‌ای را داشت یا فکر صحیحی است؟ از نظر شیعه روشن است که این فکر صحیح است و انشاءالله با ظهور حضرت ولی عصر (عجل‌الله‌فرجه‌الشریف) تحقق پیدا خواهد کرد.
به دنبال این جواب، سؤال دیگری مطرح می‌شود که ما برای تحقق چنین جامعه‌ای باید چه کنیم؟ در این‌باره هم معتقدیم هر قدر جامعه آمادگی بیشتری برای پذیرش حق پیدا کند در ظهور حضرت تعجیل خواهد شد، بنابراین ما باید سعی کنیم تا آنجا که می‌توانیم زمینه اجتماعی را برای پذیرش چنین جامعه و حکومتی فراهم کنیم.
یک مرحله از این زمینه‌سازی، انقلابی بود که به رهبری امام (رضوان الله تعالی علیه) در ایران انجام گرفت و قدم بلندی برای تحقق ارزش‌های اسلامی و مبارزه با ظلم‌ها و فسادها برداشته شد، ولی هنوز تا هدف نهایی فاصله‌ی زیادی وجود دارد، علاوه بر اینکه ادامة آن هم در معرض خطر است، مانند اینکه گهگاهی می‌بینیم ارزش‌هایی که در زمان حضرت امام (رضوان الله تعالی علیه) رواج پیدا کرده بود دوباره رو به افول می‌رود. پس اگر انتظار این باشد که حکومت به طور کلی در دست کسانی واقع شود که انحرافی نداشته باشند و فقط برای خدا کار کنند، ارزش‌های اسلامی را پیاده کنند، و مشکل چندانی هم سر راهشان نباشد، مقداری بلندپروازانه است و با شرایط واقعی جامعه وفق نمی‌دهد.
برای عبور از موانع موجود بر سر راه تشکیل یک جامعه اسلامی باید چه کنیم؟
یک فکر این است که برای یک دوره چهار ساله طراحی، پیش‌بینی و تلاش کنیم تا بهتر از آنچه در این دوره واقع شده پیش بیاید و دولت دوازدهم به‌گونه‌ای شکل بگیرد که بیشتر در جهت جامعة آرمانی تلاش کند. این فکر، یک هدف موقت و محدود دارد. ولی یک فکر کلی هم این است که چه کنیم جامعة ما جامعه‌ی امام زمان پسند شود. این فکرها هر دو از یک مقوله است که در دو فاز برای تشکیل جامعه‌ی اسلامی طرح می‌شوند. برای اینکه جامعه‌ای اسلامی داشته باشیم باید رفتار سیاسی جامعه را آسیب‌شناسی کرد و با شناخت نقاط ضعف، برای آنها راه حل اندیشید.
در آسیب شناسی این جریان، یک نکته به ضعف بینش اسلامی و معنوی مربوط می‌شود....هر قدر این دنیاخواهی قوی‌تر باشد کار مشکل‌تر می‌شود، و هر اندازه که معرفت و دل‌بستگی‌شان نسبت به معنویات، ارزش‌ها، و زندگی آخرت بیشتر باشد به مادیات کمتر بها می‌دهند و راه برای تشکیل جامعه‌ای طراز اسلام بازتر می‌شود.
برای رفع این نقطة ضعف اجتماعی باید سعی کنیم اول خودمان را تربیت کنیم و بعد دیگران را ارشاد کنیم که به مسائل مادی اهمیت ندهند. در این زمینه ما سرمایه‌ای غنی از سیره پیامبر اکرم و ائمه اطهار (صلوات‌الله‌علیهم‌اجمعین)، و علمای بزرگ داریم ولی از آن بهره‌برداری نمی‌کنیم. درنتیجه، اکثریت مردم مسلمان و انقلابی هم دغدغه‌ی اولشان امور معیشتی، گرانی و بیکاری است. البته اعتقاد و دلبستگی قلبی اکثریت جامعه به باورها و ارزش‌های اسلامی نقطة قوتی است که باید به آن توجه کرد و در جهت شکوفایی و هدایت آن برنامه‌ریزی کرد.
....مردم به اسلام و انقلاب علاقه دارند، به رهبری علاقه دارند، و همین که بیدارباشی به آنها داده شود حاضرند زحمت‌ها بکشند و فداکاری‌ها بکنند. طبیعی است که اگر افرادی که بیشتر بتوانند مردم را روشن کنند امکانات بیشتری داشته باشند، راه تبلیغ را بهتر بلد باشند، و بهتر بتوانند مسائل سیاسی را تحلیل کنند، قاعدتاً تاثیرش بیشتر خواهد بود. البته این بدان معنا نیست که بتوانیم به‌طور قطعی پیش‌بینی کنیم که بر همه‌ی عوامل دیگر ــ مانند تبلیغات، پول، وعده و وعیدها، و عوامل دیگری از این قبیل که در مردم مؤثر است‌ــ غالب می‌شویم. ولی وظیفه‌ی ما این است که در جهت تقویت این عملکرد مثبت فعالیت کنیم. در این راه، هر قدمی که برداریم، یک گام به هدف نزدیکتر شده‌ایم و در پیشگاه الهی سرفراز هستیم، علاوه بر اینکه نزد وجدان خود شرمنده نیستیم، و زمینه برای رشد بیشتر در آینده نیز فراهم خواهد شد.
عامل آسیب‌زای دیگر، ضعف اخلاقی و کمبود تقواست. متأسفانه بعد از انقلاب، مسئولان کشور در رده‌های مختلف از ضعف‌های اخلاقی فراوانی رنج می‌برده‌اند که آثاری منفی بر حرکت جامعه به‌سوی اهداف عالی نظام برجای‌گذاشته است. باید برای تقویت ارزش‌های اخلاقی و ارتقای تقوا در همة سطوح جامعه تلاش کنیم.
بخشی دیگر از عوامل ناهنجاری‌ها در رفتار سیاسی مردم به این مربوط است که اکثر مردم جزئیات و پیچیدگی‌های مسائل سیاسی و بین‌المللی را درست درک نمی‌کنند. مقام معظم رهبری در طول این مدت بارها بیان کردند که پیروزی ما در صحنه‌های بین‌المللی به مقاومت بستگی دارد، ولی نه مسئولین ما به‌قدر کافی این حقیقت را باور دارند، و نه مردم به عمق آن پی می‌برند؛ البته عموم مردم بیشتر از مسئولین پذیرش دارند! ما باید در حدی که می‌توانیم این روحیه‌ی مقاومت را تقویت کنیم. بنابراین، دست‌کم در سه بخش باید کار کرد:
1) کوشش برای توسعه و تعمیق شناخت و آگاهی عمومی نسبت به باورها، ارزش‌ها، و احکام اسلامی؛
2) تلاش در جهت ارتقای اخلاق و تقوای مردم، به‌خصوص کارگزاران و دست اندرکاران مدیریت کشور؛
3) تلاش در جهت آگاه‌سازی مردم نسبت به مسائل سیاسی داخلی و خارجی.
این‌ها بخش‌هایی محوری است که عموم مردم باید به آنها توجه داشته باشند و برای آنها تلاش کنند. البته چیزهای دیگری هم لازم است مانند پیشرفت علم و صنعت، تکنولوژی، تجارت، کشاورزی و سایر چیزها که فرع بر این‌هاست. برای اینکه دولت آینده دولتی اسلامی‌تر و بیشتر مایة امید باشد و یک قدم دیگر برای رسیدن به مدینه‌ی فاضله بردارد، باید سعی کنیم در این سه جهت روی کسانی که در تأسیس و روی کارآمدن دولت بعدی مؤثر هستند کار شود: هم اسلام را بهتر یاد بگیرند؛ هم مرتبه‌ی تقوایشان ارتقاء پیدا کند که دنیازده، خودپرست، خودخواه، شهوت‌پرست، و مال‌پرست نباشند؛ و هم آگاهی‌شان نسبت به مسائل سیاسی و بصیرتی (که مقام معظم رهبری هم روی آن تکیه می‌کنند) بیشتر شود. این کار هرقدر در سطوح مختلف کشور، و بعد در سطوح فرامرزی در کشورهای دیگر گسترش پیدا کند، برای رسیدن به هدف اصلی که نزدیک شدن به جامعة آرمانی اسلامی در سطح جهان، و کمک به تعجیل در ظهور باشد مؤثرتر است.
...اما این‌ها به هیچ وجه به این معنا نیست که ما از انجام وظیفه خود دست برداریم. وظیفه ما در هر صورت تلاش در آن سه جهت است که شناخت مردم نسبت به اسلام، بینش و بصیرتشان نسبت به مسائل سیاسی، و بالاتر از همه تقواشان ارتقاء پیدا کند. هر چه در این جهت کار کنیم که خدا و امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌پسندند بیشتر پیش رفته‌ایم، و اگر به هر دلیلی کوتاهی کنیم مسئول خواهیم بود.
برای اجرای این طرح چه مطالبی را باید مدنظر قرار داد؟
برای اجرای این طرح، باید جلسات مذهبی شبیه آنچه قبل از انقلاب داشتیم و تا اندازة زیادی فراموش شده است، احیا شود و این سه محور در آنها مورد توجه واقع شود. متأسفانه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برخی مردم جلسات دینی سابق را رها کردند. باید جلساتی با دوستان هم‌طراز خود تشکیل دهید و این موارد سه‌گانه را در آن بگنجانید. اعضای این جلسات کسانی باشند که از نظر سن، تحصیلات، و علایق به یکدیگر نزدیک بوده، از خط‌های انحرافی دور باشند. باید از کسانی که نسبت به انقلاب بدبین هستند، یا گرایش‌های اعتقادی انحرافی مانند انجمن حجتیه دارند که می‌گویند باید وضع خراب‌تر شود تا آقا بیاید، و امثال آنها فاصله گرفت؛ این‌ها انحراف است.
متأسفانه از وقتی که مردم با وسائل جدید مانند کامپیوتر، تلویزیون و ... سروکار پیدا کرده‌اند، دیگر کمتر مجالی برای مطالعه، فکر، یا شرکت در جلسات و بحث‌های علمی پیدا می‌کنند! درحالی که باید دنبال این باشید که خودتان جلسات مذهبی داشته باشید و مطالعه و مباحثه داشته باشید. حساب کنید که خودتان و دوستانتان در سال چه مقدار کتاب‌های مقام معظم رهبری یا شهید مطهری را مطالعه می‌کنید؟ بعضی جوان‌ها حاضرند تا نصف شب پای اینترنت، کامپیوتر، یا تلویزیون بنشینند، ولی حاضر نیستند یک صفحه قرآن بخوانند. نتیجة این روند چه خواهد شد؟
در این جلسات، محور همان سه چیز باشد: با اسلام آشناتر شوند، نسبت به مسائل جهانی آگاه‌تر شوند که امیدشان بیشتر شود، و روحیه‌ی تقوایشان بالاتر رفته، دنیا طلبی، تجمل‌گرایی، چشم و هم چشمی‌شان کم شود. بهتر است کتابی اخلاقی، سیاسی، خانوادگی یا تربیتی را معین کنند تا همه در عرض هفته مطالعه کنند، و سپس در یک جلسه مطرح و بحث کنند تا مطالب خوب هضم شود. درصورتی که ابهامی باقی ماند از فردی مورد اعتماد دعوت کنند تا به سؤالاتشان پاسخ دهد. این روش مزایای زیادی دارد، زیرا اگر قوام جلسه به این باشد که یک سخنران بیاید و صحبت کند، تنبل‌پرور است و افراد همیشه منتظرند از کسی بشنوند، و خودشان مطالعه و فکر نمی‌کنند. از طرف دیگر، افراد از مطالعه فردی هم زود حوصله‌شان سر می‌رود. اما وقتی نسبت به هم تعهد داشته باشند که مثلاً سی صفحه را مطالعه کنند، و موظف باشند خلاصه‌اش را در جلسه عرضه و بحث کنند و حاصل بحث را یادداشت کنند، بسیار مفید و عملی خواهد بود. البته چنین جلساتی به مدیری جدی نیاز دارد که از افراد مطالبه کند، و بحث را مدیریت نماید.
انتخاب کتاب هم بستگی دارد به اینکه سطح فکری افراد، و پایه‌ی تحصیلاتشان چه قدر باشد، و علاقه و تمایل آنها به چه موضوعی باشد. مطالب آماده‌تر برای کسانی که سطح معلوماتشان کمتر است مفیدتر است و لذا صحبتهای امام و مقام معظم رهبری که مطالب عمیق را در سطح عموم و با زبان ساده مطرح می‌کنند، آماده‌تر است. برای کسانی که تحصیلات حوزوی یا دانشگاهی داشته باشند و می‌خواهند بیشتر به منابع مراجعه کنند، امثال کتاب‌های شهید مطهری که مباحث علمی را مطرح کرده‌اند مفیدتر است، و اما کسانی که نیمه مجتهد باشند، باید از منابع اصلی مانند قرآن و روایات استفاده کنند. اگر بر سر موضوع بحث یا کتاب مشخص به نتیجه نرسیدند، می‌توانند با اساتید مورد اعتماد مشورت کنند و کتابی را انتخاب کنند.
این کم خطرترین، عملی‌ترین، و کم‌هزینه‌ترین راه است، و می‌توان در جلسه‌ای دوستانه و با یک پذیرایی ساده چای یا شربت که برای همه میسر است آن را اجرا کرد. اگر افراد کتاب را ندارند یا نمی‌توانند تهیه کنند، می‌توان از محل کمک‌های مردمی یا بانی مشخص تهیه نمود. در این جریان مهمترین نقش از آنِ مدیریت است که باید فردی مسئولیت را بپذیرد که هم پختگی کافی داشته باشد، هم جدی باشد، هم خود مرتب مطالعه کند، و هم از دیگران کار بخواهد. جلسات باید منظم و با مدیریت قوی باشد، حضور و غیاب شود، صورت جلسات نوشته شود که موضوع چه بود و نتیجه چه شد. زمانی شهید بهشتی با طلبه‌های مدرسه حقانی جلسه داشتند. در این جلسات، طلاب باید گزارش می‌دادند که در یک هفته، چه روزهایی چه مقدار مطالعه کرده‌اند. همه باید یادداشت می‌کردند و تحویل می‌دادند، و مشخص می‌شد مثلاً فلانی در این هفته شش دقیقه کم کار کرده است! این قدر جدی بود و به همین خاطر کار پیش می‌رفت. مهمترین مسئله مدیریت جدی جلسه است.
چنین طرحی مصداق «مذاکره علم» است که در احادیث بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. یکی از آنها حدیث ابوذر است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به او فرموده‌اند: «یا اباذر جلوس ساعةٍ عند مذاکرة العلم احبّ الی الله تعالی من قرائة القرآن کلّه اثنی عشر الف مرّة». نمی‌فرماید درس بخوانید، بلکه می‌فرماید در جایی که بحث علمی می‌شود، آنجا بنشینید، که یک ساعت نشستن در جایی که بحث علمی می‌شود، یکی از ثواب‌هایش این است که از دوازده هزار ختم قرآن ثوابش بیشتر است. در دنبالة روایت، اضافه می‌فرماید که از چقدر تشییع جنازه، عیادت مریض، انفاق و... هم ثوابش بیشتر است.
