لزوم تنوع روش‌ها در اجرای فریضه امربه معروف

لزوم تنوع روش‌ها در اجرای فریضه امربه معروف

بر کسی پوشیده نیست که مسئله امر به‌ معروف و نهی از منکر از فروع دین و ضروریات اسلام است؛ اما علی رغم جایگاه والای این فریضه در معارف اسلامی، هنوز ابهاماتی در‌باره آن وجود دارد و گاه بد فهمی‌ها، سبب رفتار‌های نامناسب و مغایر با هدف امر به معروف و نهی از منکر می‌شود.
امر به معروف و نهی از منکر در واقع نظارت عمومی برای کاهش تخلف است، امر به معروف و نهی از منکر دارای اقسام و انواع مختلفی است که یکی از آنها همان است که در رساله‌های عملیه با شرایط خاصی از جمله عدم احتمال ضرر و به صورت آمرانه و از موضع استعلاء ذکر شده است. این نوع امر به معروف و نهی از منکر وظیفه مردم در شرایطی است که حکومت اسلامی برقرار است و گناه علنی مگر در موارد اندک و نادر صورت نمی‌گیرد.

امام حسین(ع)، در خطبه خود هدف قیامش را به خاطر امر به معروف و نهی از منکر اعلام کرد. زمانی که حضرت قیام کردند، از قبل مشخص بود و خودشان هم آگاهی داشتند که این حرکت، پیروزی ظاهری به همراه نخواهد داشت و به شهادت ایشان و یارانشان و اسارت خانواده‌شان می‌انجامد. لذا اگر قرار بود، ایشان شرایطی که در رساله‌های عملیه ذکر شده را در نظر بگیرند، اصلاً نباید قیام می‌کردند؛ زیرا نه فقط احتمال ضرر، بلکه یقین به آن وجود داشت.

توجه به راه‌های اجرای امر به معروف و نهی از منکر
بر همین اساس گاهی مصداق عملی امر به معروف و نهی از منکر قیام، جنگ و کشته شدن است، همان‌گونه که قیام امام‌(ره) نیز مصداقی از همین نوع امر به معروف و نهی از منکر بود؛ چون ایشان از تبعید و شکنجه و سختی‌های آن آگاه بودند. گاهی نیز مصداق آن، امر به معروف و نهی از منکری است که حتی احتمال ضرر هم در آن نیست.
می‌دانیم خداوند متعال به ترک شعائر اسلامی در جامعه راضی نیست، اگر مردم نسبت به احکام بی‌تفاوت باشند، تدریجاً احکام و ارزش‌های اسلامی فراموش می‌شوند، امر به معروف و نهی از منکر یکی از راه‌هایی است که می‌تواند سبب احیای ارزش‌های الهی در جامعه شود. ما از هر راه صحیح شرعی و بدون ارتکاب گناه ، می‌توانیم دیگران را به انجام وظایفشان ترغیب کنیم و از انجام گناه علنی در جامعه باز بداریم؛ حتی اگر عنوان امر به معروف و نهی از منکر بر آن صدق نکند، یا از موضع استعلاء و آمرانه نباشد؛ بلکه با خواهش و تمنا و محبت همراه باشد.
گاهی امر و نهی نتیجه نمی‌دهد، اما در همین مواقع نیز اگر جلوگیری از گناه در جامعه با انجام مقدماتی که ایجاد تنش نکند، امکان‌پذیر است، باید همان روش را پیش گرفت؛ هر چند مصداق امر به معروف و نهی از منکر اصطلاحی نباشد. همچنان‌که امروزه شایع شدن فرهنگ غربی در دنیا موجب شده آزادی عمل و رفتار مطابق دلخواه، یک حق تلقی می‌شود و امر و نهی کمتر اثرگذار است.

شرایط و شیوه‌های اجرای امر به معروف
 باید به دنبال راهکار‌هایی بود که افراد بهتر آن را بپذیرند، اولین راه، رفتار محترمانه و مودبانه همراه با محبت است. چون مخاطب زمانی که بفهمد شما او را دوست دارید و از سر دلسوزی مطلبی را به او می‌گویید، راحت‌تر می‌پذیرد.
لازم نیست اجرای احکام دین در چارچوب امر به معروف و نهی از منکر اصطلاحی انجام شود؛ بلکه هر عمل مشروعی که بتواند موجب پیاده شدن ارزش‌های الهی در جامعه شود و از گناه علنی در جامعه جلوگیری کند، مورد رضایت خداوند است.
اگر امروز بخواهیم برای امر به معروف و نهی از منکر تمام شرایط آن را مثل آمرانه بودن، عدم احتمال ضرر و مانند آن را فراهم کنیم، دیگر جایی برای تأثیرپذیری مخاطب باقی نمی‌ماند؛ چون شرایطی که در رساله‌های عملیه برای امر به معروف و نهی از منکر ذکر شده، مربوط به زمانی است که در جامعه اسلامی گناه کمتر اتفاق می‌افتد و امر و نهی در افراد متخلف، اثرگذار است.
نحوه برخورد با شخص متخلف، باید متناسب با شأن هر فرد و شرایط و محیط زندگی وی باشد و سبب تحقیر وی نشود؛ چون هر چند آن فرد تخلف و گناهی انجام داده، اما او مسلمان و مؤمن است و نباید به خاطر یک عمل اشتباه، مورد تحقیر قرار گیرد.
هدف از امر به معروف و نهی از منکر، برچیدن گناه از جامعه است، اگر در شرایطی، برخی زمینه‌ها به‌گونه‌ای است که نمی‌توان امر به معروف و نهی از منکر را با شرایط مذکور در رساله‌های عملیه محقق کرد، باید به دنبال راهکار‌های جایگزین و شیوه‌های مناسب بود.
باید شیوه‌های مختلفی که می‌تواند هدف امر به معروف و نهی از منکر را محقق کند، به کار گرفته شود، در این صورت، تنش‌ها و اختلاف‌ها کمترشده و محبت و احترام متقابل بیشتر می‌شود؛ در حالی‌که گاه برخی کج‌فهمی‌ها از امر به معروف و نهی از منکر سبب افزایش دشمنی‌ها و اختلافات می‌شود.
در روایت است: کسی که با دیگران الفت نگیرد و دیگران با وی مأنوس نشوند، خیری در او نیست. لذا نمی‌توان با تحقیر و بی‌احترامی، دیگران را به راه خیر دعوت کرد.

برکات نهضت امام(ره) و انقلاب اسلامی
اگر ما امروز جمع شده‌ایم و در‌باره چنین مسائلی سخن می‌گوئیم، از برکت امام راحل است که با قیام خود سبب احیای معارف و ارزش‌های اسلام شد. اگر امروز بر خلاف دوران طاغوت، دانشجوی نمازخوان مورد تمسخر و طعنه دیگران قرار نمی‌گیرد و اگر مراسمی مانند اعتکاف با این شور و شوق برپا می‌شود و بعضی از جوانان به خاطر اینکه نتوانسته‌اند در اعتکاف شرکت کنند، گریه می‌کنند، همه اینها از برکات امام(ره) است. البته در عین حال امواج فرهنگ جهانی به کشور ما نیز رسیده است و تسامح و تساهل برخی مسئولان هم در این امر دخیل بوده است که می‌توان با ارائه راهکار صحیح با این تهاجمات مقابله کرد و فطرت پاک جوانان را زنده نگاه داشت.

 بیانات آیت‌الله مصباح یزدی (دام ظله) در جمع تعدادی از خواهران فعال در عرصه امر به معروف و نهی از منکر ؛ قم ؛1/8/93

 

روزنامه کیهان