هرچه شنیدی برای دیگران تعریف نکن - توصیه های امیرالمومنین به ما

نامه 69 نهج‌البلاغه، نامه امیرالمؤمنین به حارث همدانی است. حارث همدانی یکی از بهترین یاران امیرالمؤمنین(ع) بود. در حالات او هست که هم فقیه است و هم صحابه خاص امیرالمؤمنان است. از قبیله همدان است. همدان طایفه‌ای در یمن است. امیرالمؤمنین (ع) مدتی از طرف پیغمبر در یمن مشغول تبلیغ بودند. لذا خیلی علاقمندان حضرت آنجا فراوان بودند. مرحوم سماوی در کتاب ابصار العین می‌نویسد، چهارده نفر از همدانی‌ها در کربلا به شهادت رسیدند. این نامه یکی از نامه‌های پرمایه نسبت به مسائل اخلاقی است. چرا حضرت به حارث نامه نوشتند؟ امیرالمؤمنین در حقیقت می‌خواست تکریم اصحابش را بکند. این نامه برای همه است. ولی به نام حارث همدانی است که این نامه به نام او بماند. مثلاً دعای کمیل، این دعا که برای کمیل نیست. امیرالمؤمنین چرا به کمیل یاد دادند؟ خواستند این دعا به نام این شهید بزرگوار همیشه جاودانه بماند. نامه سلمان فارسی، نامه 31 به امام حسن، خواستند تجلیل کنند.
روزی که پیامبر خدا امیرالمؤمنین را به یمن فرستادند، پیامبر به امیرالمؤمنین فرمودند: وقتی به یمن رفتی، مردم یمن را به توحید دعوت کن. «ان یقول لا اله الا الله محمداً رسول الله» اگر این را پذیرفتند، بگو بیایند نماز بخوانند. اگر نماز را قبول کردند، به زکات دعوت کن. نماز و زکات را اگر پذیرفتند، دیگر چیزی از آنها نخواه. اینکه در تبلیغات دینی می‌گویند: اگر کسی تازه وارد است، فشار نیاورید، این خیلی مهم است. بعد حضرت این جمله تاریخی را به امیرالمؤمنین فرمودند: اگر یک نفر به دست تو هدایت شود، بهتر از تمام چیزی است که خورشید بر آن می‌تابد. معنی هدایت هم تبلیغ دین نیست. ممکن است شما یک نفر را در یک محله و خانه و یک برخورد کوتاهی بتوانی هدایت کنی.
حضرت بعد از اینکه به یمن رفتند به پیامبر نامه نوشتند که من به یمن آمدم، اینها از اسلام استقبال کردند. نماز می‌خوانند و زکات می‌دهند. وقتی پیامبر این را شنید، به سجده افتاد. سر بلند کردند و فرمودند: خوب قبیله‌ای هستند. افراد نمونه در اینها هستند.
حضرت در بخشی از این نامه می‌فرماید: «وَ لَا تُحَدِّثِ‏ النَّاسَ‏ بِکُلِّ مَا سَمِعْتَ بِهِ فَکَفَى بِذَلِکَ کَذِباً» (نهج‌البلاغه/نامه69) هرچه شنیدی برای دیگران تعریف نکن. برای دروغ همین مقدار کافی است. دروغ و تهمت را راحت باور نکنید. گاهی می‌گویند: رسانه گفته است. مگر هرچه رسانه گفت، خبر صادق است؟ از هیچ منبعی نمی‌توانیم خبری را نقل کنیم. باید مطمئن باشیم.
«لا تَرُدَّ عَلَی النَّاسِ کُلَّ مَا حَدَّثُوکَ‏ بِهِ فَکَفَی بِذَلِکَ جَهْلا» (نهج‏البلاغه/نامه69) اگر یک چیزی را شنیدی، مثلاً گفتند: فلانی چنین کاری را کرده است. برای دیگران تعریف نکن. ولی رد هم نکن! شاید راست باشد. اگر علیه کسی مطلبی گفتند، تو حق نداری جایی نقل کنی.
یکوقت گفتیم در آداب غسل میت، در روایت داریم یکی از وظایف کسی که میت را غسل می‌دهد، این است که اگر در بدن کسی که غسل می‌دهد، عیبی دید نشان ندهد. در نگاه دین حفظ سه چیز مهم‌ترین است. جان مردم، مال مردم و آبروی مردم!
امروز متأسفانه برای بعضی از ما ارزان‌ترین چیز همین سه تا است. در همین شهریور ماه سال 95،  810 نفر در تصادفات رانندگی جان خود را از دست دادند. این همان جان مردم است. کشوری مثل سوئد در سال 500 نفر در اثر تصادفات از بین می‌روند. ما در یک ماه اینقدر جان باخته تصادفات داریم. «فَکَفَی بِذَلِکَ جَهْلا» اگر بررسی نکردی، می‌گویند: تو آدم جاهلی هستی. به تو گفتند و گوش نکردی.
«وَ اکْظِمِ الْغَیْظَ وَ تَجَاوَزْ عِنْدَ الْمَقْدَرَةِ وَ احْلُمْ عِنْدَ الْغَضَبِ‏ وَ اصْفَحْ مَعَ الدَّوْلَةِ تَکُنْ لَکَ الْعَاقِبَةُ» (نهج البلاغه/نامه 69) خشمت را فرو ببر. وقتی عصبانی شدی حلیم و بردبار باش. آن روزی که قدرت داری کوتاه بیا. آن روزی که دولت به دست تو می‌رسد، اختیار در دست تو است، آن روز بگذر و نادیده بگیر. عفو گذشت است، «وَ اصْفَحْ» به روی خودت نیاور. اگر عاقبت خیر می‌خواهی این چند مورد را داشته باش.      
ابن شهر آشوب از بزرگان شیعه است. هفتصد سال پیش نوشته که عصر عاشورا امام حسین(ع) در گودال قتلگاه، وقتی شمر روی سینه‌اش نشست تا سر از بدنش جدا کند، چشمان مبارکش را که باز کرد خندید و شروع به نصیحت کرد. محاسن حضرت را بلند کرده بود که سر را از بدن حضرت جدا کند، فرمود: می‌خواهی مرا بکشی؟ مرا نمی‌شناسی؟ نه اینکه امام بخواهد جان خودش را نجات دهد. بلکه در گودال قتلگاه دست شمر را بگیرد و نجات دهد. که نشد!
بعد حضرت می‌فرماید: از نعمت‌هایی که خدا به تو داده است، به طور صحیح استفاده کن. یادم هست که مرحوم آیت الله احمدی میانجی(ره) یک سی‌دی به نام «برزخ» دارند. خواهش می‌کنم جوان‌های عزیز این ‌سی‌دی را تهیه کنند و گوش کنند. ایشان فرمودند: یکی از دلایل فشار قبر اسراف است. اگر اسراف یکی از دلایل فشار قبر است، ما باید بگوییم: خیلی از ما گرفتار هستیم. طبق آمار سی درصد از مواد غذایی در کشور ما دور ریخته می‌شود. در جشن‌ها و عروسی‌ها چقدر اسراف می‌شود.
«وَ لْیُرَ عَلَیْکَ أَثَرُ مَا أَنْعَمَ اَللَّهُ بِهِ عَلَیْکَ» (نهج‌البلاغه/نامه 69) بعد حضرت می‌فرماید: اگر خدا به تو نعمت داده است، آثار نعمت را در تو ببیند. بعضی هستند وضع مالی خوبی دارند، اما گدا وار زندگی می‌کنند. می‌تواند یک لباس خوبی تهیه کند، ماشین خوبی داشته باشد، ولی نمی‌کند. حضرت فرمود: «عَجِبْتُ لِلْبَخِیلِ یَسْتَعْجِلُ الْفَقْرَ، الَّذِی مِنْهُ هَرَبَ، وَیَفُوتُهُ الْغِنَى الَّذِى إِیَّاهُ طَلَبَ، فَیَعِیشُ فِی الدُّنْیَا عَیْشَ الْفُقَرَاءِ وَیُحَاسَبُ فِی الْآخِرَةِ حِسَابَ الْأَغْنِیَاءِ» (نهج‌البلاغه/حکمت 123) در دنیا مثل گداها زندگی می‌کند. فردای قیامت وقتی به حسابش می‌رسند، حساب اغنیاء است.
«وَ اِعْلَمْ أَنَّ أَفْضَلَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَفْضَلُهُمْ تَقْدِمَةً مِنْ نَفْسِهِ وَ أَهْلِهِ وَ مَالِهِ» (نهج‌البلاغه/نامه69) فرمود: می‌خواهید بدانید بالاترین درجه مؤمنین چه کسانی هستند؟ کسانی هستند که خودشان، اهلشان، جان و مالشان را در راه خدا تقدیم می‌کنند. «فَإِنَّکَ مَا تُقَدِّمْ مِنْ خَیْرٍ یَبْقَ لَکَ ذُخْرُهُ» هرچه فرستادی برای خودت ذخیره می‌ماند. «وَ مَا تُؤَخِّرْهُ یَکُنْ لِغَیْرِکَ خَیْرُهُ» اگر چیزی نگه داشتی خیرش برای بعد می‌ماند. اگر جلوتر فرستادی، برای تو!
امیرالمؤمنین در نامه 31 به امام حسن می‌نویسد، «وَ إِذَا وَجَدْتَ مِنْ أَهْلِ اَلْفَاقَةِ مَنْ یَحْمِلُ لَکَ زَادَکَ» اگر دیدی یک فقیر و یک گرفتاری هست که می‌تواند بار تو را بردارد، برایت ببرد و روز قیامت به تو تحویل بدهد، «إِلَى یَوْمِ اَلْقِیَامَةِ فَیُوَافِیکَ بِهِ غَداً حَیْثُ تَحْتَاجُ إِلَیْهِ فَاغْتَنِمْهُ وَ حَمِّلْهُ» بده بارت را ببرد.

«اِحْذَرْ صَحَابَةَ مَنْ یَفِیلُ رَأْیُهُ وَ یُنْکَرُ عَمَلُهُ» دستور چهارم این است که از همراهی با کسی که رأی او نادرست است، ضعیف است، آدم‌هایی که عقل و رأی آنها به درد نمی‌خورد. از همراهی با آنها بر حذر باش. کسانی که عملشان زشت است. عملشان منکر است، با اینها همراهی نکن. «فَإِنَّ اَلصَّاحِبَ مُعْتَبَرٌ بِصَاحِبِهِ» کسی را بخواهند بشناسند، معیار سنجش هرکسی یارانش هست. در امالی شیخ طوسی حدیث است که امیرالمؤمنین فرمود: «الْمَرْءُ عَلَی‏ دِینِ‏ خَلِیلِهِ‏» انسان بر دین رفیقش است. نگویید: ما با رفیق بد هم نشستیم، حواسمان هست و مراقب هستیم. شما دو ساعت پیش یک عطر فروش بنشینی، بوی عطر می‌گیری. دو ساعت پیش یک سیگار فروش بنشینی، سیگار هم نکشی، ولی بوی سیگار می‌گیری. «فالینظر احدکم من یخالل» هرکسی ببیند با چه کسی نشست و برخاست می‌کند. در آیه 67 سوره زخرف هست «الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ‏ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ» فردای قیامت تمام دوستی‌ها به دشمنی تبدیل می‌شود. مگر دوستی که براساس تقوا باشد. نه دوستی‌هایی که به خاطر مادیات و دنیا باشد.

حجت الاسلام والمسلمین حسینی قمی – سیره تربیتی امام علی(ع)- نامه 69 به حارث همدانی
برنامه سمت خدا - تاریخ پخش: 06-07-95